Pochodzenie nazwy miasta Wrocław jest tematem, który do dziś pozostaje otwarty i niejasny. W najstarszych zapisach nazwy, takich jak „Wrotizlaensem” i „Wortizlava” Thietmara oraz „Vuartizlau” z roku 1133, występuje grupa dźwięków „-ar-” i „-ro-„, a nie czeskie „-ra-„, które było używane w późniejszych wiekach. To wskazuje, że nazwa miasta może być tłumaczona jako „gród Wrocisława”, imienia, które było popularne wśród polskiego rycerstwa w różnych formach i wariantach.
Interesujący jest również zapis z początków XII wieku jako „Vuartizlau”, który zawiera polską grupę dźwięków „-ar-„, jak w imieniu „Warcisław”. Późniejsza łacińska forma „Vrastislavia”, w której pojawia się czeska „-ra-„, jest zniekształcona. Czeski egzonim nazwy miasta mógł się rozpowszechnić ze względu na bliskie kontakty gospodarcze z południową Europą.
Inną hipotezą jest sugestia, że nazwa miasta pochodzi od imienia zmarłego w 921 roku księcia czeskiego Vratislava I, który być może przez pewien czas panował nad grodem i według legendy jest założycielem miasta. Według tej teorii w VI wieku słowiańskie plemię Ślężan osiedliło się nad Odrą i zbudowało gród na Ostrowie Tumskim, który Vratislav I umocnił. Jednak ta koncepcja budzi wątpliwości natury historycznej, ponieważ najwcześniejsze datowanie pierwszego wrocławskiego grodziska przypada na co najmniej dwadzieścia lat po śmierci Vratislava I.
Jednym z pierwszych źródeł, w których pojawia się nazwa miasta, jest kronika Thietmara z Merseburga z XI wieku, gdzie wymienia się „Iohannem Wrotizlaensem” i „Wortizlava civitate”. Polska nazwa miejscowości „Wrocław” jest skrótem od staropolskiego imienia „Wrocisław”. „Wrocisław” i czeskie „Vratislav” są złożonymi imionami, gdzie pierwsza część oznacza „wrócić” lub „zwrócić”, a druga część „sław” oznacza „reputację” lub „sławę”. Inicjał „W” jest od dawna częścią herbu zarówno niemieckiego, jak i polskiego.
W roku 1154 arabski geograf Al-Idrisi w swoim dziele pt. „Księga Rogera” wymienia Wrocław jako „-r(a)t(i)-slaba” pośród innych polskich miast, takich jak Kraków, Gniezno, Sieradz, Łęczyca i Santok.
Niemiecka nazwa „Breslau” ma słowiańskie pochodzenie i opiera się na wcześniejszych dokumentach, gdzie pojawia się jako „Wrezlaue” w roku 1175 i „Wreczelaw” w roku 1201. Podczas gdy Niemcy osiedlali się nad Odrą, istniała już polska osada na Ostrowie Tumskim, nazywana „Wrocław”. Osiedle to miało również biskupstwo. Stopniowe scalenie tych osiedli w jedno miasto spowodowało, że nie było potrzeby stosowania nowej nazwy dla osad niemieckich. Zmiana litery „W” na literę „B” w nazwie „Breslau” wynika z trudności w wymowie przez Niemców wersji nazwy zaczynającej się od „W”. Niektórzy sugerują, że niemiecka osada początkowo mogła mieć swoją własną nazwę, która jednak nie zachowała się.
Ostatecznie pochodzenie nazwy miasta Wrocław nadal budzi pewne kontrowersje i jest tematem dyskusji wśród badaczy. Warto jednak pamiętać, że nazwa ta jest ważnym elementem historii miasta, odzwierciedlając jego korzenie i bogatą kulturę, która przez wieki się rozwijała.
